ĐIỀU CHỈNH CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ VÀ ĐỔI MỚI SÁNG TẠO: THÁO GỠ "ĐIỂM NGHẼN" ĐỂ BỨT PHÁ TRONG GIAI ĐOẠN MỚI

Sau 3 năm triển khai Chiến lược phát triển Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST) đến năm 2030, bên cạnh những kết quả tích cực, thực tiễn đã bộc lộ những "điểm nghẽn" về thể chế và nguồn lực. Việc nhận diện thẳng thắn và đề xuất điều chỉnh chiến lược là việc làm cấp thiết để hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng trong bối cảnh mới.

Nhìn lại chặng đường 2022-2025: Những kết quả bước đầu

Chiến lược phát triển KH,CN&ĐMST đến năm 2030 (theo Quyết định số 569/QĐ-TTg) được xác định là công cụ cốt lõi để chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ dựa vào vốn và lao động sang dựa trên nền tảng công nghệ. Qua 3 năm triển khai, ngành KH&CN cả nước đã đạt được những kết quả đáng khích lệ: 08 mục tiêu đặt ra cho năm 2025 đã hoàn thành và 07 mục tiêu của năm 2030 có khả năng về đích.

Tuy nhiên, báo cáo đánh giá cũng chỉ rõ vẫn còn 02 mục tiêu khó có khả năng hoàn thành nếu không có những giải pháp đột phá. Thực tiễn cho thấy, việc triển khai Chiến lược đang gặp phải những rào cản mang tính hệ thống, đòi hỏi sự nhìn nhận khách quan để có sự điều chỉnh phù hợp.

Ảnh minh họa (Nguồn Internet)

Nhận diện 5 "điểm nghẽn" cần tháo gỡ

Từ thực tiễn quản lý và triển khai, báo cáo phân tích đã chỉ ra 5 điểm nghẽn lớn đang kìm hãm sự phát triển của hệ sinh thái ĐMST:

- Thể chế thiếu đồng bộ: Cơ chế quản lý thiên về tiền kiểm đang tạo ra môi trường cứng nhắc, khiến doanh nghiệp ngần ngại đầu tư vào các ý tưởng đột phá do lo ngại rủi ro pháp lý. Điều này đi ngược lại với bản chất cần chấp nhận rủi ro của hoạt động đổi mới sáng tạo.

- Nguồn lực đầu tư dàn trải: Việc phân bổ ngân sách nhà nước chưa tập trung, trong khi các thủ tục hành chính phức tạp đã kìm hãm việc sử dụng quỹ phát triển KH&CN của doanh nghiệp, làm giảm động lực đầu tư từ khu vực tư nhân.

- Liên kết "3 nhà" còn lỏng lẻo: Mối liên kết giữa Nhà nước - Nhà khoa học - Doanh nghiệp chưa thực chất. Phần lớn kết quả nghiên cứu vẫn "nằm lại" trong viện, trường mà chưa được thương mại hóa để chuyển giao ra thị trường.

- Hạn chế về nhân lực và quản trị: Chính sách đãi ngộ nhân tài chậm đổi mới; năng lực quản trị ĐMST ở cả khu vực công và tư chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn.

- Tổ chức thực thi thiếu chặt chẽ: Sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương còn rời rạc, dẫn đến việc triển khai chiến lược thiếu sức mạnh tổng thể.

Định hướng điều chỉnh: Đổi mới tư duy, kiến tạo hành lang pháp lý

Trước yêu cầu của bối cảnh mới, đặc biệt là để bảo đảm tính đồng bộ với Nghị quyết số 57-NQ/TW và hướng tới mục tiêu tăng trưởng "hai con số" giai đoạn 2026-2030, việc điều chỉnh Chiến lược là yêu cầu tất yếu. Các nội dung điều chỉnh cốt lõi tập trung vào các nhóm giải pháp đột phá:

- Chuyển mạnh sang hậu kiểm và chấp nhận rủi ro: Xây dựng thể chế vượt trội, chuyển từ tiền kiểm sang nguyên tắc hậu kiểm; chính thức hóa cơ chế chấp nhận rủi ro và độ trễ trong nghiên cứu khoa học để thúc đẩy văn hóa đổi mới sáng tạo.

- Tái cơ cấu nguồn lực: Đảm bảo chi cho KH,CN&ĐMST đạt tối thiểu 2% tổng chi ngân sách nhà nước; đồng thời thành lập các Quỹ đầu tư mạo hiểm cấp quốc gia và địa phương hoạt động theo nguyên tắc thị trường.

- Chính sách đặc thù cho nhà khoa học: Đề xuất cho phép nhà khoa học được hưởng thu nhập từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu và có cơ chế miễn, giảm thuế đối với khoản thu nhập này.

- Lấy doanh nghiệp làm trung tâm: Thúc đẩy liên kết thực chất, hình thành chuỗi giá trị khép kín từ nghiên cứu đến thương mại hóa, giải quyết bài toán năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp.

Kết luận

Việc điều chỉnh Chiến lược không chỉ nhằm khắc phục các tồn tại của giai đoạn trước mà còn là bước chuẩn bị then chốt về thể chế và nguồn lực cho giai đoạn bứt phá tiếp theo. Đối với các địa phương, trong đó có tỉnh Lạng Sơn, những định hướng mới này sẽ là kim chỉ nam quan trọng để rà soát, cập nhật các kế hoạch phát triển KH,CN&ĐMST, đảm bảo bám sát thực tiễn và đóng góp hiệu quả vào mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Nguyễn Minh Huấn – Tổng hợp

(Nguồn: Báo cáo Phân tích và Đề xuất Điều chỉnh Chiến lược Phát triển Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đến năm 2030 của Bộ KH&CN)